آیا تا به حال به این فکر کردهاید که چرا ساختمانهای امروزی پنجرههای عریض دارند یا چرا طبقه همکف بسیاری از آپارتمانها به پارکینگ و فضای باز اختصاص یافته است؟ شاید تعجب کنید اگر بدانید بسیاری از ویژگیهایی که امروز در خانههایمان بدیهی میدانیم، حاصل دیدگاههای انقلابی یک نفر است: لوکوربوزیه.
شارل-ادوارد ژانره که ما او را با نام مستعار «لوکوربوزیه» میشناسیم، تنها یک معمار نبود؛ او پیامبری در دنیای طراحی محسوب میشد که باور داشت «خانه، ماشینی برای زندگی است». در این مقاله جامع، قصد داریم به زبانی ساده اما عمیق، پنج اصل معماری مدرن را که او پایهگذاری کرد بررسی کنیم. اصولی که نه تنها تاریخ معماری را تغییر دادند، بلکه هنوز هم بر نحوه زندگی ما در قرن بیست و یک تاثیر میگذارند. اگر دانشجو هستید، خانه خود را بازسازی میکنید یا صرفاً عاشق هنرید، این سفر جذاب به دنیای مدرنیسم برای شماست.
دسترسی سریع تر به مطالب
لوکوربوزیه کیست؟ معمار، نقاش و نظریهپرداز
پیش از آنکه به سراغ اصول پنجگانه برویم، خوب است کمی با خالق آنها آشنا شویم. لوکوربوزیه (۱۸۸۷-۱۹۶۵) در سوئیس متولد شد اما فرانسه را خانه خود کرد. او در زمانی میزیست که دنیا پس از جنگهای جهانی به دنبال نظم، بهداشت و روشنایی بود.
او معتقد بود معماری سنتی با دیوارهای ضخیم و پنجرههای کوچک، دیگر پاسخگوی نیاز انسان مدرن نیست. نگاه او به فضا، نگاهی عملکردگرا، تمیز و خالص بود. او تلاش کرد تا با حذف تزئینات اضافی، زیبایی را در خلوص فرم و عملکرد جستجو کند؛ رویکردی که بعدها زمینه را برای ظهور سبکهایی مانند معماری بروتالیسم فراهم کرد.
پنج اصل معماری مدرن؛ مانیفست یک انقلاب
در دهه ۱۹۲۰، لوکوربوزیه پنج اصل کلیدی را در نشریه «روح جدید» (L’Esprit Nouveau) منتشر کرد. این اصول، دستورالعملی برای رهایی ساختمان از محدودیتهای گذشته به شمار میآمدند. بیایید این اصول را با هم بررسی کنیم.
۱. پیلوتی یا ستونهای بالابرنده (Pilotis)
در معماری قدیم، ساختمان مثل یک توده سنگین روی زمین مینشست. لوکوربوزیه پیشنهاد کرد که ساختمان را روی ستونهای بتنی (پیلوتی) از زمین بلند کنیم.
- چرا؟ برای اینکه زمینِ زیر ساختمان آزاد شود. این کار اجازه میدهد باغ، فضای سبز و حرکت اتومبیلها از زیر ساختمان عبور کند.
- در دنیای امروز: فضای پارکینگ در طبقه همکف آپارتمانهای امروزی، نوادگان همین پیلوتیها محسوب میشوند.
۲. باغبام یا فضای سبز روی پشتبام (Roof Garden)
حالا که ساختمان را روی زمین بنا کردهایم و بخشی از فضای سبز زمین را اشغال کردهایم، باید آن را به طبیعت پس بدهیم.
- راهکار: ایجاد فضای سبز روی بام مسطح.
- مزایا: علاوه بر زیبایی، این باغها به عنوان عایق حرارتی عمل میکنند و فضایی خصوصی برای استراحت ساکنان فراهم میآورند. اگر به دنبال ایدههایی برای اجرای این مورد هستید، مقاله ما درباره طراحی فضای سبز و لنداسکیپ میتواند الهامبخش باشد.
۳. پلان آزاد (Free Plan)
این یکی از انقلابیترین ایدههاست. در ساختمانهای سنتی، دیوارهای داخلی وزن سقف را تحمل میکردند، بنابراین نمیشد آنها را جابهجا کرد. اما با استفاده از ستونهای بتنی برای تحمل وزن، دیوارها آزاد میشوند.
- نتیجه: معمار میتواند دیوارها را هر جا که بخواهد قرار دهد یا اصلاً دیواری نگذارد. این اصل، پدرِ طراحیهای «Open Office» و خانههای با پلان باز امروزی است.
۴. پنجرههای نواری و کشیده (Ribbon Windows)
لوکوربوزیه عاشق نور بود. او میگفت: «معماری بازی استادانه، صحیح و باشکوه احجام در زیر نور است.»
با آزاد شدن دیوارها از تحمل بار، دیگر نیازی به پنجرههای عمودی و کوچک قدیمی نبود. میتوانستیم پنجرههایی سرتاسری و افقی در طول نمای ساختمان داشته باشیم.
- تاثیر: ورود نور طبیعیِ یکنواخت به تمام اتاقها و ایجاد دید پانوراما به منظره بیرون
۵. نمای آزاد (Free Facade)
وقتی ستونها عقبتر از لبه ساختمان قرار میگیرند، نما دیگر نقش سازهای ندارد. نما تبدیل به پوستهای سبک میشود که معمار میتواند آن را هرطور که بخواهد طراحی کند؛ شیشهای، باز، بسته یا ترکیبی
ویلا ساوا: تجلی کامل یک رویا
برای درک بهتر این موارد، باید به شاهکار لوکوربوزیه، یعنی ویلا ساوا (Villa Savoye) در حومه پاریس نگاه کنیم. این ویلا که در سال ۱۹۳۱ تکمیل شد، تجسم فیزیکی هر پنج اصل بالاست.
- ویلا مانند یک جعبه سفید روی ستونهای باریک (پیلوتی) معلق به نظر میرسد.
- پنجرههای نواری دورتادور خانه چرخیدهاند.
- بامی مسطح با باغچهای زیبا دارد.
- فضای داخلی کاملاً سیال و باز طراحی شده است.
مقایسه معماری سنتی و معماری مدرن لوکوربوزیه
برای درک بهتر تفاوتها، نگاهی به جدول زیر بیندازید:
| ویژگی | معماری سنتی (قبل از مدرنیسم) | معماری مدرن (لوکوربوزیه) |
| سازه | دیوارهای باربر ضخیم | اسکلت بتنی و ستون |
| پنجره | عمودی و محدود | افقی و سرتاسری |
| ارتباط با زمین | چسبیده به زمین (سکوی سنگی) | جدا از زمین (روی ستون) |
| پلان داخلی | اتاقهای بسته و مجزا | پلان آزاد و سیال |
| بام | شیبدار (شیروانی) | مسطح (باغبام) |
میراث لوکوربوزیه در خانههای امروز ما
شاید فکر کنید این اصول مربوط به صد سال پیش هستند، اما نگاهی به اطراف خود بیندازید. وقتی در طراحی اتاق خواب مستر خود از پنجرههای بزرگ استفاده میکنید، یا وقتی دیوارهای آشپزخانه را برمیدارید تا فضایی یکدست داشته باشید، ناخودآگاه از اصول لوکوربوزیه پیروی میکنید.
البته تمام ایدههای او بینقص نبودند. برخی منتقدان معتقدند تاکید بیش از حد بر بتن و عملکرد، گاهی روح و گرما را از فضا میگیرد. با این حال، نمیتوان انکار کرد که او به ما یاد داد جسور باشیم و فضا را متناسب با سبک زندگی جدید تعریف کنیم. اگر به سبکهای مدرن اما گرمتر علاقه دارید، پیشنهاد میکنیم حتماً مقاله سبک مینیمالیسم در معماری داخلی را نیز مطالعه کنید تا ببینید چگونه میتوان سادگی را با گرما ترکیب کرد.
نتیجهگیری
لوکوربوزیه به ما آموخت که خانه نباید زندانی برای عادتهای قدیمی باشد. پنج اصل او؛ یعنی پیلوتی، باغبام، پلان آزاد، پنجرههای نواری و نمای آزاد، ابزارهایی بودند برای دعوت نور، هوا و طبیعت به زندگی روزمره.
امروز شما میتوانید با الهام از این نگاه، فضای زندگی خود را بازبینی کنید. لازم نیست حتماً خانهای بتنی بسازید؛ کافی است اجازه دهید نور بیشتری وارد شود، گیاهان را به بخشی از خانه تبدیل کنید و از شر دیوارهای غیرضروری خلاص شوید. نظر شما چیست؟ کدام یک از این پنج اصل برای شما جذابتر است؟ آیا دوست دارید در خانهای مثل ویلا ساوا زندگی کنید یا فضای سنتیتر را ترجیح میدهید؟ دیدگاه خود را در بخش نظرات با ما به اشتراک بگذارید. همچنین اگر به دنبال درک عمیقتر تاثیر متریال در این سبک هستید، خواندن مقاله معماری بروتالیسم را به شما پیشنهاد میکنیم.
سوالات متداول
پنج اصل معماری لوکوربوزیه دقیقا چه هستند؟
این پنج اصل عبارتند از: ۱. ستونها (پیلوتی) ۲. باغبام ۳. پلان آزاد ۴. پنجرههای نواری ۵. نمای آزاد.
چرا لوکوربوزیه خانه را “ماشینی برای زندگی” مینامید؟
منظور او این بود که خانه باید مانند یک ماشین (مثلاً اتومبیل یا هواپیما) کارآمد، عملکردی و پاسخگوی دقیق نیازهای ساکنانش باشد و از تزئینات بیهوده دوری کند.
معروفترین ساختمان لوکوربوزیه که این اصول را نشان میدهد کدام است؟
ویلا ساوا (Villa Savoye) در فرانسه، کاملترین نمونه اجرایی این اصول محسوب میشود.
آیا اصول لوکوربوزیه هنوز هم کاربرد دارند؟
بله، بسیار زیاد. اسکلتهای بتنی، پلانهای باز (Open Plan) و استفاده از بامهای سبز در معماری پایدار امروز، ریشه در نظریات او دارند.
مدولار (Modulor) در معماری لوکوربوزیه چیست؟
مدولار یک سیستم اندازهگیری ابداعی توسط لوکوربوزیه بود که بر اساس تناسبات بدن انسان و ریاضیات طراحی شد تا فضاهایی متناسب با مقیاس انسانی خلق کند.
تفاوت سبک لوکوربوزیه با مینیمالیسم چیست؟
اگرچه هر دو به سادگی گرایش دارند، اما لوکوربوزیه بیشتر بر “عملکردگرایی و فرم معماری” تمرکز داشت، در حالی که مینیمالیسم امروزی بیشتر بر “حذف حداکثری و سکوت بصری” تاکید دارد.
آیا لوکوربوزیه فقط ویلا طراحی میکرد؟
خیر، او پروژههای عظیمی مانند مجتمع مسکونی “Unité d’Habitation” در مارسی و حتی طراحی شهری برای شهر چندیگر هند را نیز در کارنامه دارد.
